1 Jakie jest prawo właściwe?
1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?
Zgodnie z art. Art. 10:52 holenderskiego kodeksu cywilnego [Burgerlijk Wetboek - BW] w Holandii obowiązuje konwencja haska w sprawie prawa właściwego dla małżeńskich ustrojów majątkowych, która weszła w życie 1 września 1992 r. i ma zastosowanie do związków małżeńskich zawartych między 1 września 1992 r. a 28 stycznia 2019 r. Natomiast małżeństwa zawarte przed 1 września 1992 r. podlegają innym przepisom. Obowiązują również odrębne normy międzyregionalne, odnoszące się do terytoriów zamorskich należących do Królestwa Niderlandów na Karaibach. W razie niedokonania wyboru prawa prawem właściwym jest prawo pierwszego zwyczajowego miejsca zamieszkania małżonków, jeśli nie posiadają oni wspólnego obywatelstwa (zob. art. 4 ust. 1 konwencji haskiej). Prawem właściwym dla małżonków posiadających wspólne obywatelstwo (zob. art. 15 konwencji haskiej) jest, z zastrzeżeniem pewnych warunków, ich prawo krajowe (zob. art. 4 ust. 2 i art. 5 konwencji haskiej). Jeżeli małżonkowie nie posiadają wspólnego pierwszego zwyczajowego miejsca zamieszkania ani wspólnego obywatelstwa, to stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie są najbliżej powiązani, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności w danym przypadku (zob. art. 4 ust. 3 konwencji haskiej). Może nastąpić zmiana prawa właściwego na skutek naturalizacji, imigracji i po 10 latach pobytu w innym państwie (zob. art. 7 konwencji haskiej). Taka zmiana wywiera skutek jedynie na przyszłość (art. 8 konwencji haskiej). Zmianie prawa właściwego można zapobiec, dokonując wyboru takiego prawa lub zawierając umowę majątkową małżeńską.
Na skutek przyjęcia rozporządzenia Rady (UE) 2016/1103 z dnia 24 stycznia 2016 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące wyboru prawa właściwego dla wszystkich związków małażeńskich zawartych od dnia 29 stycznia 2019 r., a także dla związków małżeńskich zawartych przed wejściem w życie tego rozporządzenia, w przypadku których małżonkowie dokonali wyboru prawa właściwego ze skutkiem od dnia 29 stycznia 2019 r.
W przypadku braku wyboru prawa art. 26 przewiduje hierarchię następujących łączników pozwalających określić prawo właściwe:
- pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu małżonków po zawarciu związku małżeńskiego;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: wspólne obywatelstwo małżonków z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Kryterium to nie może być zastosowane, jeżeli małżonkowie mają kilka wspólnych obywatelstw;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: prawo państwa, z którym małżonkowie wspólnie mają najściślejszy związek z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.
W drodze wyjątku i wyłącznie na wniosek jednego z małżonków właściwy organ sądowy może postanowić, że prawem właściwym nie będzie prawo państwa, w którym małżonkowie mają pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu po zawarciu związku małżeńskiego (art. 22.3), pod warunkiem jeżeli wybrane prawo będzie prawem państwa, w którym małżonkowie mieli miejsce zwykłego pobytu przez dłuższy okres niż ich pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu.
1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?
Małżonkowie mogą wybrać konkretne prawo jako prawo właściwe dla ich majątku małżeńskiego zarówno przez zawarciem związku małżeńskiego, jak i w jego trakcie. Do 28 stycznia 2019 r. małżonkowie mogą wybrać prawo państwa, którego jedno z małżonków jest obywatelem lub w którym jedno z małżonków ma swoje miejsce zwykłego pobytu. W odniesieniu do nieruchomości małżonkowie mogą wybrać prawo miejsca, w którym przedmiotowa nieruchomość się znajduje (zob. art. 3 i art. 6 konwencji haskiej). Wybór określonego prawa wymaga wyraźnej zgody obu stron, bądź musi jednoznacznie wynikać z umowy majątkowej małżeńskiej (zob. art. 11 konwencji haskiej). Ten drugi przypadek ma miejsce, kiedy w umowie majątkowej małżeńskiej znajduje się odesłanie do konkretnych artykułów danego prawa. Forma wyboru prawa podyktowana jest wymogami formalnymi dla umów majątkowych małżeńskich obowiązujących albo na gruncie wybranego prawa, albo w miejscu dokonania wyboru prawa (zob. art. 13 konwencji haskiej). Jeżeli wyboru lub zmiany prawa właściwego dokonano w czasie trwania małżeństwa, to dla rozpoczęcia jego stosowania wymagana jest zgoda obojga małżonków na dany ustrój.
Rozporządzenie (UE) 2016/1103 przewiduje, że małżonkowie mogą wybrać prawo jednego z państw, którego co najmniej jedno z małżonków jest obywatelem, lub w którym którekolwiek z małżonków ma miejsce zwykłego pobytu z chwilą dokonania wyboru, jako prawo właściwe dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego małżonków (art.22). Wyboru można dokonać w sposób ważny od 29 stycznia 2019 r. w drodze zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej lub porozumienia w sprawie wyboru prawa właściwego, zgodnie z wymogami formalnymi określonymi w art. 23.
Należy zaznaczyć, że wybór prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego będzie wywierał skutki wyłącznie w odniesieniu do przyszłości, chyba że małżonkowie umówią się inaczej i nie będzie to wiązało się z uszczerbkiem dla praw osób trzecich.
Powyższe nowe zasady stosuje się do wszystkich małżeństw bez względu na datę zawarcia małżeństwa, jeżeli małżonkowie dokonają wyboru prawa właściwego po 29 stycznia 2019 r.
