1 Jakie jest prawo właściwe?
1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?
W przypadku związków małżeńskich zawartych nie później niż 28 stycznia 2018 r. małżeński ustrój majątkowy, w którym pozostają małżonkowie, oraz zawarte przez nich małżeńskie umowy majątkowe podlegają prawu państwa, którego oboje małżonkowie są obywatelami z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. W przypadku gdy małżonkowie nie posiadają wspólnego obywatelstwa, stosuje się prawo państwa ich wspólnego zwyczajowego miejsca zamieszkania w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli jednak nie posiadają oni wspólnego zwyczajowego miejsca zamieszkania, to prawem właściwym jest prawo państwa, w którym małżonkowie zamieszkali najpierw (art. 53 portugalskiego kodeksu cywilnego (k.c.)).
Na skutek przyjęcia rozporządzenia Rady (UE) 2016/1103 z dnia 24 stycznia 2016 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące wyboru prawa właściwego dla wszystkich związków małażeńskich zawartych od dnia 29 stycznia 2019 r., a także dla związków małżeńskich zawartych przed wejściem w życie tego rozporządzenia, w przypadku których małżonkowie dokonali wyboru prawa właściwego ze skutkiem od dnia 29 stycznia 2019 r.
W przypadku braku wyboru prawa art. 26 przewiduje hierarchię następujących łączników pozwalających określić prawo właściwe:
- pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu małżonków po zawarciu związku małżeńskiego;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: wspólne obywatelstwo małżonków z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Kryterium to nie może być zastosowane, jeżeli małżonkowie mają kilka wspólnych obywatelstw;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: prawo państwa, z którym małżonkowie wspólnie mają najściślejszy związek z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.
W drodze wyjątku oraz na wniosek jednego z małżonków, właściwy organ sądowy może postanowić, że prawem właściwym będzie prawo państwa innego niż to, w którym małżonkowie mają swoje pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu po zawarciu małżeństwa (art. 22.3).
1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?
Małżonkowie nie mogą wybrać prawa właściwego do 28 stycznia 2019 r. (art. 1718 k.c.).
Rozporządzenie (UE) 2016/1103 przewiduje, że małżonkowie mogą wybrać prawo jednego z państw, którego co najmniej jedno z małżonków jest obywatelem, lub w którym którekolwiek z małżonków ma miejsce zwykłego pobytu z chwilą dokonania wyboru, jako prawo właściwe dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego małżonków (art.22). Wyboru można dokonać w sposób ważny od 29 stycznia 2019 r. w drodze zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej lub porozumienia w sprawie wyboru prawa właściwego, zgodnie z wymogami formalnymi określonymi w art. 23. W Portugalii wyboru prawa należy dokonać pod rygorem nieważności w drodze małżeńskiej umowy majątkowej zawartej w formie aktu notarialnego lub poprzez oświadczenie złożone przed pracownikiem urzędu cywilnego (art. 1710 kodeksu cywilnego).
Należy zaznaczyć, że wybór prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego będzie wywierał skutki wyłącznie w odniesieniu do przyszłości, chyba że małżonkowie umówią się inaczej i nie będzie to wiązało się z uszczerbkiem dla praw osób trzecich.
